Xidhiidhka ka dhexeeya gubashada shidaalka iyo isbeddelka cimiladu waa mid ka mid ah arrimaha deegaanka iyo bulshada ee ugu muhiimsan maanta. Waxaan ku noolnahay xilli tamartu ay lagama maarmaan u tahay ku dhawaad dhinac kasta oo nolol maalmeedkeena ah, laga bilaabo daminta iftiinka guriga ilaa aan ku safrayno qaab kasta oo gaadiid ah. Si kastaba ha ahaatee, ka dambeeya tamarta nolosheena ka dhigaysa mid raaxo leh oo wax soo saar leh, waxaa jira xaqiiqo deegaan oo walaac leh oo aynaan mar dambe iska indho tiri karin. Fahamka saamayntani waxay lama huraan u tahay qaadashada xalal mas'uuliyad badan leh oo loo socdo mustaqbal waara.
Maqaalkan, waxaan si qoto dheer u eegi doonaa sida isticmaalka baahsan ee shidaalka fosil-dhagaxda, saliidda, iyo gaaska dabiiciga ah-ay u saameeyaan isbeddelka cimilada iyo wasakhowga deegaanka, iyaga oo baaraya kaliya sababaha ay keenaan laakiin sidoo kale cawaaqibkooda caafimaadka, deegaanka, iyo deegaanka tamarta. Intaa waxa dheer, waxaanu sahamin doonaa beddelka iyo tallaabooyinka lagu yareynayo saamayntan, anagoo bixinayna dulmar dhamaystiran oo wax ku ool ah oo ku salaysan xogta iyo ilaha ugu casrisan.
Waa maxay shidaalka fosil iyo sababta aad loogu isticmaalo?
Shidaalka Waa ilo tamareed oo aan dib loo cusboonaysiin karin oo laga sameeyay burburka walxaha organic-dhirta, xayawaanka, iyo noolaha-micro-neerka- malaayiin sano oo dhulka hoostiisa ah.
Dhuxusha, saliida iyo gaaska dabiiciga ah waa wakiilada ugu muhiimsan ee qaybtan. Intii lagu guda jiray horumarka aadanaha, waxay noqdeen laf-dhabarta qaabka tamarta adduunka, maadaama ay fududahay in la kaydiyo oo la qaado, oo ay leeyihiin qiime sare oo calorific ah. Tani waa sababta si weyn loogu isticmaalo soo saarista korontada, gaadiidka, kuleylinta, iyo wax soo saarka warshadaha.
Si kastaba ha ahaatee, Ku-tiirsanaantan shidaalka fosilku waxay leedahay qiime deegaan oo aad u sarreeya.Tan iyo markii la soo saaray, habaynteeda iyo gubanteeda waxay soo saartaa tiro aad u badan oo ah gaas iyo wasakh waxyeelo leh oo si toos ah iyo si dadbanba u saameeya meeraha iyo caafimaadkeena.
Sida shidaalka fosil ee gubanaya uu u dhaliyo gaasaska aqalka dhirta lagu koriyo
Dhibaatada ugu weyn ee isticmaalka kheyraadkan ayaa ah Qiiqa gaaska hawada, kaas oo ay ka mid yihiin kaarboon dioxide ka taaganCO2). Marka shidaalka la gubayo si loo dhaliyo koronto, kulaylka, u guuro baabuurta ama wax soo saarka, CO2 ayaa la sii daayaa iyada oo ay weheliso gaasaska wasakhaysan sida methane (CH4, nitrogen oxides (NOx), sulfur dioxide (SO2) iyo qaybo la hakiyay.
Gaasaskani waxay ku xayiran yihiin jawiga waxayna u dhaqmaan sidii buste, ilaalinaya kulaylka qorraxda, taas oo sabab u ah kulaylka caalamiga ah. Sida laga soo xigtay Qaramada Midoobay, CO2 qiiqa sii daaya ayaa sii kordheysa, jawiga dhulkuna wuxuu mar hore dhaafiyay xadka taariikhiga ah ee uruurinta gaaska, taas oo gacan ka geysata kor u kaca heerkulka adduunka oo aan horay loo arag.
Saamaynta deegaanka ee nooc kasta oo shidaal fosil ah
Dhuxul
El dhuxul Waa dhagax sedimentary ah oo ka kooban inta badan kaarboonka, natiijada ka dhalata walxaha dhirta ee xaaladaha qoyaanka xad dhaafka ah iyo cadaadiska malaayiin sano. Taariikh ahaan, waxa ay ahayd mid ka mid ah shidaalka ugu muhiimsan ee korontadu soo saarto, gaar ahaan tan iyo Kacaankii Warshadaha.
- Marka la gubo, dhuxushu waxay soo saartaa CO2 ugu badan unug kasta oo tamar ah. marka la barbar dhigo shidaalka kale. Intaa waxaa dheer, waxay soo saartaa SO2-ka masuulka ah roobka aashitada-iyo sidoo kale qaybo yaryar oo saameeya tayada hawada iyo caafimaadka.
La soo saarista dhuxusha Waxay ku lug leedahay burburinta muuqaalka dabiiciga ah, xaalufinta dhirta, xaalufka ciidda iyo wasakheynta biyaha dhulka hoostiisa.
Saliid
El batroolka Waa kheyraad asal ahaan ka soo jeeda badda, oo laga sameeyay hadhaagii organic kuwaas oo lagu beddelo cadaadis iyo kulayl. Waa saldhigga shidaalka sida shidaalka, naaftada iyo kerosene, iyo warshadaha batroolka.
- Su Gubashada waxay sii deysaa xaddi badan oo CO2 iyo NOx ah, ka qayb qaadashada saamaynta aqalka dhirta lagu koriyo iyo samaynta ozone tropospheric, iyo sidoo kale walxaha kansarka sida hydrocarbons caraf udgoon polycyclic.
La soo saarista iyo gaadiidka, gaar ahaan daadadku, waxay sababeen masiibo deegaan oo halis ah, taasoo saamaysay kala duwanaanshaha noolaha iyo wasakhaynta biyaha iyo ciidda.
Gaaska dabiiciga ah
El gaas dabiici ah Inta badan waa methane waxaana badanaa loo arkaa inay ka nadiifsan tahay dhuxusha iyo saliidda, maadaama ay sii deyso CO2 yar marka la gubo. Waxaa loo isticmaalaa kuleylinta, koronta soo saarista iyo sida shidaalka baabuurta.
- Inkastoo CO2 ay sii daayaan oo hooseeya, methane ayaa soo daada inta lagu jiro soo saarista iyo gaadiidka Waxay keenaan dhibaato halis ah, maadaama methane uu yahay gaaska aqalka dhirta lagu koriyo oo aad uga awood badan CO2 muddada gaaban.
Ka faa'iidaysiga gaaska dabiiciga ahi waxa kale oo uu wax ka beddelaa nidaamka deegaanka oo waxa uu wasakhayn karaa biyaha iyada oo la isticmaalayo farsamooyin ay ka mid yihiin jajabinta.
Saamaynta gubashada shidaalka fosil ee isbeddelka cimilada
Sii daynta gaaska aqalka dhirta lagu koriyo waxay dhalisaa a kala duwan ee cawaaqibka cimilada adduunka:
- Korodhka celceliska heerkulka caalamiga ah, kaas oo kordhiya soo noqnoqda iyo xoogga hirarka kulaylka, abaaraha, daadadka iyo duufaannada rabshadaha wata.
Waxa kale oo ay keentaa dhalaalidda barafka iyo barafyada tiirarka, kor u qaadida heerka badda iyo gelinta bulshada xeebaha iyo dhammaan nidaamka deegaanka halis.
- Dhacdooyinka cimilada aadka u daran ayaa soo kordhaya oo saamaynaysa beeraha iyo kheyraadka biyaha, taasoo wax u dhimaysa sugnaanta cuntada ee caalamka.
Rikoor ayaa la sameeyay khasaare weyn oo kala duwanaanshaha noole iyo barokaca degaannada dabiiciga ah, taasoo sii xumaynaysa dhibaatooyinka deegaanka.
Warbixin dhawaan la soo saaray ayaa ka digaysa in haddii heerkulka adduunku uu sare u kaco 2°C marka la gaaro 2100, malaayiin dhimasho oo dheeri ah ay ka dhalan karto dhacdooyinka kulaylka daran, gaar ahaan kuwa saameeya kooxaha ugu nugul.
Wasakhowga tamarta: aad uga badan gaaska aqalka dhirta lagu koriyo
Ma aha CO2 oo kaliya waxa walwalaya. Gubashada iyo maaraynta shidaalka fosil ayaa abuura wasakheynta hawada iyada oo loo marayo qaybo yaryar, carbon monoxide iyo biraha culus, oo ka masuul ah cudurrada neef-mareenka iyo xididdada dhiigga.
La wasakhaynta biyaha Sidoo kale waa halis. Saliida daadato, qashinka kiimikaad, iyo aashitada badda waxay waxyeelo u geysataa nolosha badda, waxay carqaladeeyaan silsiladaha cuntada, waxayna wax u dhimaan tayada biyaha la cabbo.
Sidoo kale, xaalufinta dhirta iyo xaalufinta ciidda Iyadoo la soo saarayo, waxay burburiyaan degaannada, caqabad ku ah ilaalinta kala duwanaanshaha noolaha iyo dardargelinta saxaraha.
Saamaynta caafimaadka aadanaha
La soo-gaadhista wasakhowga gubanaya shidaalka waxay si xun u saamaysaa caafimaadka malaayiin dad ah. Sida laga soo xigtay WHO, in ka badan 99% dadku waxay neefsadaan hawo wasakhaysan oo ka sarreysa xadka lagu taliyay, kordhinta dhacdooyinka cudurrada neef-mareenka, kansarka, iyo dhimashada dhicis ah.
Mowjadaha kulaylka iyo cudurrada kulaala, oo ay horseedaan isbeddelka cimiladu, waxay uga sii daraan khatarta carruurta, waayeelka, iyo dadka qaba xaalado dabadheeraad ah.
Saamaynta dhaqaale iyo bulsho ee ku tiirsanaanta shidaalka fosil
El isticmaalka baaxadda leh ee shidaalka Ma aha oo kaliya inay waxyeello u geysato deegaanka iyo caafimaadka, laakiin sidoo kale waxay abuurtaa khataro dhaqaale oo mustaqbalka fog ah. Kala duwanaanshaha qiimaha, tartanka kheyraadka yar, iyo qiimaha masiibooyinka dabiiciga ah ee la xiriira isbedelka cimilada ayaa culeys weyn saaraya dhaqaalaha qaranka.
Waaxyaha ay ka midka yihiin beeraha, dalxiiska, iyo kalluumeysiga ayaa ah kuwa ugu badan ee ay saameeyeen kulaylka caalamiga ah iyo xaalufka deegaanka. Luminta wax soo saarka, kharashyada daryeelka caafimaadka, iyo barakaca dadwaynaha ayaa ka dhigan caqabadaha sii kordhaya ee bulshooyinka.
Ma yareyn karnaa saameynta? Beddelka tamarta iyo xalalka
Si loo joojiyo isbeddelka cimilada oo loo yareeyo wasakhowga, waa lagama maarmaan si tartiib tartiib ah uga tag shidaalka fosil si loo helo tamar la cusboonaysiin karo.
Tamarta tamarta qorraxda, dabaysha iyo korontada
- Ilahani gabi ahaanba waa la cusboonaysiin karaa, aan xadidnayn, mana soo saaraan qiiqa CO2 inta lagu jiro hawlgalka.
- Tamarta qoraxda waxay shucaaca qorraxda u beddeshaa koronto oo aan wasakhayn toos ah lahayn.
- Dabayl oo si nadiif ah uga faa'iidaysta awoodda dabaysha.
- Warshada korontadu waxay isticmaashaa dhaq-dhaqaaqa biyaha si ay u dhaliso koronto, oo leh cag kaarboon oo aad u yar.
Farsamooyinka kale ee ku-meel-gaarka ah
- Tamarta nukliyeerka: ma sii daayo CO2 inta lagu jiro abuurista koronto, inkastoo ay dhaliso qashinka nukliyeerka waxayna u baahan tahay maamul adag si looga fogaado khataraha.
- biyomass iyo biyogas: Waxay noqon karaan doorashooyin waara ilaa inta asalka alaabta la xakameynayo iyo wareeggooda nololeed ee dhamaystiran ay nuugaan inta ugu badan ee CO2 inta ay sii deynayso.
- Hydrogen cagaaran: laga soo saaray ilo dib loo cusboonaysiin karo, waa beddel rajo leh oo loogu talagalay qaybaha ay adag tahay in la koronto keeno.
cabbirada waxtarka tamarta
Marka laga reebo beddelka isha tamarta, Waxtarka tamarta ayaa fure u ah dhimista isticmaalka caalamiga ah. Tani waxay ku lug leedahay hagaajinta dahaarka, hagaajinta hawo qaboojinta iyo nidaamyada iftiinka, iyo isticmaalka qalabka tamarta waxtarka leh, iyo sidoo kale horumarinta gaadiidka dadweynaha, baaskiilada, iyo baabuurta korontada.
Maxaan wali uga tagin shidaalkii fosil?
Inkasta oo xalalku miiska saaran yihiin, haddana wareejinta tamarta waxay ku lug leedahay caqabado waaweyn:
- Maalgelinta bilowga ah ee sarreeya ee kaabayaasha la cusboonaysiin karo iyo kaydinta tamarta.
- Danaha dhaqaale ee shirkadaha waaweyn ee shidaalka iyo qaab-dhismeedka dhaqaalaha caalamiga ah oo weli ku tiirsan saliidda iyo gaasta.
- La'aanta siyaasado bulsho oo hammi leh iyo iska caabinta isbeddelka isticmaalka iyo caadooyinka dhaqdhaqaaqa.
Si kastaba ha ahaatee, heshiisyadii caalamiga ahaa ee ugu dambeeyay-sida kuwa lagu gaaray COP28-waxay ku adkeeyeen baahida degdegga ah ee looga talagaly shidaalka fosil iyo awoodda la cusboonaysiin karo ee saddex jibaaran marka la gaaro 2030ka.
Rajada mustaqbalka iyo degdegga isbeddelka
Dhammaan calaamadaha sayniska iyo dhaqaalaha ayaa tilmaamaya xaqiiqda Si weyn u dhimista gubashada shidaalka fosilku waa mudnaanta. Horumarka tamarta la cusboonaysiin karo iyo horumarinta tignoolajiyada ayaa ka dhigaya kuwo si sii tartar leh u tartamaya, halka halista waxqabad la'aanta ay ku tarmaan qaab dhacdooyin ba'an, xaalufka deegaanka, iyo dhibaatooyinka bulshada.
Isbeddelku kuma xidhna oo keliya ficilka siyaasadda iyo shirkadda, laakiin sidoo kale waxay ku xidhan yihiin go'aannada maalinlaha ah sida macaamiil ahaan, iyagoo dalbanaya badeecado iyo adeegyo badan oo mas'uul ah iyo qaadashada caadooyinka tamarta waara.